[Tərcümə] İmperializm Nədir? Çin və Rusiya İmperialistdirmi? – Güneş Gümüş

Ukraynadakı müharibə hərkəsin gözləntilərini üstələyərək elə şəkilləndi ki, indilərdə bütün dünya müharibənin alovunu hiss edir. İmperialist ifratlar çağına geri dönürük? Putin Ukraynanı işğal etməyə cəhd edərkən, Qərbli imperialistlər bunun əvəzini Rusiyaya ödətmək üçün oynaya biləcəkləri bir çox kartı eyni anda masaya qoyurlar. Rusiya bir tərəfdən Ukrayna daxilindəki ilərləyişini sürətləndirmək üçün zamana qarşı savaşarkən digər yandan NATOya nüvə kartını xatırladır. Liberal demokratiya tələsinə düşmüş bəziləri “2022 ilindəyik, heç olacaq işdir!?” deyirlər. Ancaq, imperializmin müharibə yönümlü təbiəti  özünü dünyanı vəlvələyə salan 2008 böhranından sonra təkrar-təkrar göstərməyə davam edəcək.

Qlobal böhran vəziyyətində, yəni gəlir və mənfəət aslanın ağzında olduqca dünya daha da nizamsız bir yerdir. Bazar üçün böyük iqtisadi mənfəətlər əldə edən dünya imperializminin üst iyerarxiyasında qalmaq üçün, texnoloji inkişaflar üçün qənimətə çevrilən enerji qaynaqları üçün və s. rəqabət qızışacaq, bəzən isə müharibələrə uzanan gərginliklər daha sıx yaşanacaq və daha təhlükəli formalara bürünəcək.

Qlobal gərginliklərin mərkəzində bugün əsasən,  ABŞ-la  birlikdə Rusiya və Çin var. ABŞ, Bayden dövründə strateji öncəliyini təkrardan Sakit Okean bölgəsi olaraq elan etdi. Çinin iqtisadi, elmi və hərbi sıçrayışları ABŞ-ın dünyanın tək super gücü olma pozisiyasının sürətlə əlindən çıxıb getməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən isə son 25 ildə hərbi və iqtisadi cəhətdən özünə gəlməyə çalışan Rusiya, ABŞ-ın güclərini Asiya-Sakit Okean regionuna çəkməsindən istifadə edərək sadəcə Postsovet coğrafiyasına deyil, Orta Şərqə də güclü bir şəkildə geri dönür.

Dünya imperializm iyerarxiyasında köklü dəyişikliklər olarkən Türkiyədə və dünyada Çin və Rusiyanın “qeyri-imperialist”, “yarı müstəmləkə”, “çevrə” ölkələr olduğunu deyən ağlasığmaz imperializm analizləri edilir. Son müharibədə və gələcək gərginliklərdə inqilabçı mövqedə ola bilmək üçün imperializmi düzgün anlamaq və Çin ilə Rusiyanın imperialist olub olmadığına dair suala düzgün cavablar vermək məcburiyyətindəyik.

İmperializmi tərif etmək

İmperializm sadəcə qlobal bir hökmranlıq sistemi olaraq başa düşülür. Doğrudur, tarix boyu böyük qüvvələr/dövlətlər/imperatorluqlar kiçiklərinə hökm edib. Ancaq, imperializmi tarixin müəyyən bir mərhələsində ortaya çıxaran və onu fərqli edən bəzi özəllikləri var.

İmperializm məfhumuna bugünki məzmununu qazandıran Lenin, Buxarin kimi inqilabçı nəzəriyyəçilər; imperializmi o ya da bu dövlətin xarici siyasəti, sərmayə sinifinin fraksiyalarından birinin (maliyyə kapitalının) siyasəti, fəth etmə siyasəti ya da müstəmləçilik ilə bərabər tutmadı. İmperializmin kapitalizmlə əlaqəsini quran Leninə görə imperializm, kapitalizmin gəlmiş olduğu ən üst mərhələni, kapitalizmin inhisarlarların hakimiyyətində qlobal bir sistemə çevrilməsini ifadə edirdi. Bu mərhələ kapitalın intensivləşməsi və təmərküzləşməsinin tamamlandığını, kapitalizmin Avropanın bir regionunda hökm sürən sistem olmaqdan çıxıb bir dünya sistemi halına gəldiyinə də işarət edirdi.

İmperializm, kapitalist istehsal üsulunun yaratdığı ziddiyətli bir inkişaf prossesinə dayanmaqdadır. Bir yandan kapital milli bir zəminə dayanır; milli dövlət sinif içi və siniflər arası rəqabətdə kapitalın ümumi mənafelərinin qoruyucusudur. Digər yandan isə kapitalların uğrunda rəqabət etdiyi bazar qlobal bir xarakterə sahibdir.

İmperializm öz kapitalının ən ümumi maraqlarını qorumaq üçün hərəkət edən milli dövlətlərin beynəlxalq iqtisadi və geosiyasi rəqabət sistemini ifadə edir. Buradakı geosiyasi rəqabət də kapitalist istehsal üsulunun ruhuna tabedir: torpaq və nüfuz üçün rəqabətin arxasında enerji qaynaqları üzərindəki hakimiyyəti və regional-qlobal hegemoniyanın gətirdiyi iqtisadi avantajları əldə etmə məqsədi var. İmperialist rəqabət iqtisadi olduğu qədər hərbi və siyasi bir formada şəkillənərək sonunda müharibələrə qədər uzanır.

İmperializm məsələsi ələ alındığında “qeyri-bərabər və müştərək inkişaf” qanunun burada da işlədiyini vurğulamaq lazımdır. Ölkələr hərbi, iqtisadi və siyasi olaraq qeyri-bərabər şəkildə inkişaf etmişdir. Bu bərabərsizliklər sadəcə ən inkişaf etmişlər ilə geridə qalanlar arasında deyil, imperializmin “rəisləri” arasında da mövcuddur. Lenin imperializmi iyerarxik dünya sistemi kimi qavrayaraq dövrünün Böyük Güclərinin belə öz içində ekvivalentlərin olmadığını düşünərək onları iyerarxik bir sıraya qoymuşdur:

1. Üç rəis (tamamən müstəqil): Böyük Britaniya, Almaniya, ABŞ;
2.  İkincilər: Fransa, Rusiya, Yaponiya;
3. İtaliya, Avstriya-Macarıstan” (“İmperializm Üzərinə Dəftərlər).

Müştərək inkişaf məsələsi isə dünya miqyasında əldə edilən texnik inkişafın geridən gələnlər tərəfindən birbaşa alınaraq sıçramaq üçün bir alətə dönüşməyi- baxın: ABD və Yaponiya- ya da imperialist iyerarxiyada bir gücün iləriləməsinin/geriləməsinin sadəcə öz dinamikalarıyla birlikdə deyil, digər qlobal qüvvələrin vəziyyətinə də bağlı olması kimi misal göstərilə bilər.

Çin və Rusiya İmperalistdir?

Bugün ən diqqət çəkən suallar bunlardır: Çin və Rusiyanı imperialist iyerarxiyada necə mövqeləndirmək lazımdır? Ya da Rusiya və Çinin mövqesini təyin edərkən hansı kriteriyalar referans alınmalıdır?

İmperializm analizi söz məsələsi olduğu zaman ən çox referans alınan nəzəriyyə təbii olaraq Leninin imperializm nəzəriyyəsi olur ,amma Leninin nəzəriyyəsini bərbad hala salınır. Sanki, Leninin İmperializm kitabı müqəddəs kitabdır və içində dəyişməsi ağlasığmaz olan dualar yazılıb. Qarşımıza keçərək mırıldanmağa başlayırlar: “Kapital ixracı haradadır bəs?”

Marksizm adına düsturlar arxasınca qaçan mexanik düşüncəli “nəzəriyyəcikçilərə” heç ehtiyacımız yoxdur. Marksizmin dünyanı qavrayarkən istifadə etdiyi dialektik metod, bir faktı incələdiyi zaman, onu ortaya çıxdığı şərtlərlə birlikdə və inkişafını nəzərə alaraq ələ alır. Faktları içində şəkilləndiyi bütündən, onu yaradan əlaqələrdən və ziddiyətlərdən qopararaq dondurmaq dialektik metodun rəddi olacaqdır. Leninin imperializm nəzəriyyəsinə də bu gözlə baxmaq; imperializmi yaradan əlaqələri və bugünkü formasını ələ almaq lazımdır. Yoxsa zamanında Leninin imperializmin Marksist analizini edərkən inkişaf etdirdiyi maddələri, nəzəriyyənin ruhunu bir kənara ataraq bir inanca çevirmiş olarsınız. Bir qüvvənin imperialist olub-olmadığını anlamaq üçün “kapital ixracı” faktına sığındığınız zaman, Leninin ən çox mücadələ etdiyi iqtisadçıların hal-hazırdakı versiyasına çevrilərsiniz. Halbuki, Lenin və Bolşeviklərin imperialist olaraq tərif etdiyi Çarlıq Rusiyasının 1881-1914 illəri arasında xalis kapital ixracı yox idi. Rusiyanın Qərbli imperialist ölkələrdən aldığı xarici investisiya Rusiyanın xarici ölkələrə etdiyi investisiyalarından olduqca çox idi. Rusiya xarici ölkələrə diqqətə layiq miqdarda investisiya edəcək kafilikdə deyildi və imperialist rəqiblərinə görə çox geridə qalmışdı. Yenə, Leninin imperialist olaraq tərif etdiyi İtaliya, Avstriya-Macarıstan və Yaponiyanın ya kapital ixracı limitli idi ya da xalis sərmayə ixracı heç yox idi. Amma Lenin imperializmi kapital ixracı həcminə reduksiya etmədiyi üçün bu ölkələri imperialist olaraq tanımaqda maneə görməmişdi. Leninə görə imperializm əslən inhisarçı kapitalizm dövrünün başlaması, bu yeniliyin nəticəsində də müharibələri bərabərində gətirən iqtisadi və geosiyasi bir rəqabət sisteminin ortaya çıxışı idi.

Bu gün Leninin imperializm anlayışının izindən getmək, ölkələri imperialist iyerarxiyada mövqeləndirərkən tək bir iqtisadi kriteriyaya ilişib qalmadan, qlobal ölkələr iyerarxiyasında iqtisadi, siyasi və hərbi mövqenin cəminə baxaraq bir analiz etməyi tələb edir.

Çinin Mövqeyi

2008 böhranı sonrasında sıçrayışlı bir inkişaf nümayiş etdirən, sənaye istehsalı baxımından ABŞ-ı keçib gedən Çini hələ “yarı-müstəmləkə” və s. olaraq tərif edənləri anlamaq mümkün olmasa da, arqumentlərinə cavablar verək.

Çini “çevrə”, “yarı-müstəmləkə”, ya da “imperialist olmayan” bir ölkə olaraq tərif edənlərin önə çıxan üç arqumenti var. Birincisi Çinin əslən meta ixracı etdiyi; kapital ixracının olmadığı iddiası. Digəri isə Çindəki iqtisadi inkişafdan əslən istehsallarını orada edən çoxmillətli şirkətlərin qazanclı çıxdığı, super qazancların bu çoxmillətli şirkətlərin ana vətənləri olan Qərbə daşındığı arqumenti. Son arqument isə artıq müdafiə edilməsi ağlasığmaz hala gəldiyi üçün tərk edilməyə başlandı. Çinin intensiv istehsal etdiyi, patent-texnologiya kimi sahələrdə Qərb ilə rəqabət edə biləcək gücdə olmadığı iddiası.

Kapital ixracı məsələs ilə başlayaq. Kapital ixracının iki fundamental forması olduğunu deyə bilərik: produktiv kapitalın ixracı və borc kapitalının ixracı.

Çinin meta ixracı mərkəzli bir iqtisadiyyatının olduğunu iddia edənlərə veriləcək ən diqqətə layiq cavab 2050-də bitməsi planlanan “Bir Nəsil, Bir Yol” proyektidir. Bu proyekt çərçivəsində onlarca ölkəyə ediləcək infrastruktur investisiyaları üçün 100 trilyon dollar xərclənəcəyi düşünülür. Çin, 2013-dən bəri davam edən proqram çərçivəsində Afrika və Orta Asiyadakı bir çox ölkə daxil olmaq üzərə təxmini 163 ölkədə yollar, körpülər, limanlar və xəstəxanalar inşa etmək üçün trilyonlarca dollarlıq investisiya etdi. Çin, “ Nəsil və Yol” proyektinin 2013-dəki elanından bu yana 70-dən çox ölkəyə 1590 proyekt miqyasında 1.9 trilyon dollar civarında borc verdi. Borcunu ödəyəməyənlərin infrastruktur təsislərini müsadirə etdi. “Bu limanlar kapital ixracı sayılmaz, Çinin metalarını satmağa xidmət edir” kimi ağlasığmaz rəyləri nəzərə almasaq, hər cür xidmətin pullu hala gəldiyi neoliberalizm dövründə xəstəxana, körpü və digər xidmət sahələri əlbəttə ki, meta istehsalı mərkəzidir. Bu investisiyalar da, birbaşa olaraq xarici investisiya deyə zikr edilən produktiv kapital ixracıdır. Gələk borc kapitalının ixracına. Dünyanın ən böyük 4 bankasının dördünün də Çinə aid olduğunu demək bizim üçün kifayətdir. Çinin 1 trilyon dollardan çox həcmlə Yaponyadan sonra ən çox ABŞ xarici istiqrazına sahib ölkə olduğunu da əlavə edək. Aşağı və orta gəlirli ölkələrə verdiyi kreditlər son 10 ildə 3 qatına çıxaraq 2020-nin sonunda 170 milyar dollara çatdı.

Gələk Çinin sənaye istehsalının yaratdığı qazancları çoxmillətli şirkətlərin süpürməsi məsələsinə. 2020 ilində dünya sənaye istehsalının təqribi üçdə birini Çin yerinə yetirirdi. ABŞ onun təxminən yarı imkanlılıq səviyyəsi ilə sənaye istehsalı gerçəkləşdirir. Bu istehsal imkanlılığındakı bir ölkədə “super qazanclar əslində Qərbə çatdırılır” arqumenti əslində başından bəri çürükdür, amma yenə də datalara baxaq. Bir, dünyanın ən böyük şirkətləri siyahısında Çinli şirkətlərin ciddi ağırlığı var. İki, haradasa hamısı birinci nəsil zənginlərdən ibarət olan Çinli dollar milyarderləri dünyanın ən zənginləri halına gəliblər. 2021 tarixli “Hurun Qlobal Zəngin Siyahısına” görə dünyanın ən zənginlərinin üçdə biri Çinki. Çin bir müddətdir ki, dünyanın ucuz əmək cənnəti olmaqdan çıxıb. Mübarizələr nəticəsində Çinli əməkçilərin əmək haqqı qaldırıldı. Bunun nəticəsində də intensiv sektorlar daha ucuz iş gücü üçün Şərqi Asiyanın digər ölkələrinə doğru çəkildi. Çinli əməkçilərin yaratdığı böyük zənginlik isə datalardan da görüldüyü kimi Çin sərmayəsinin kassasına axır.

Gələk son arqumentə: texnoloji rəqabətdə geriliyə. Çinin əsasən intensiv əmək istehsal mərkəzi olmasının üstündən çox zaman keçdi. Çin ABŞ-ı narahat edəcək dərəcədə bəzi texnoloji sahələrdə inkişaf etmiş vəziyyətdədir: klonlaşdırma, yarımkeçiricilər, quantum, süni intellekt, robototexnika və digər sahələr. 5-G texnologiyasında inkişaf etmiş Huawei, ABŞ-ı elə narahat etdiki, ABŞ-ın tələbi ilə şirkətin baş menecerlərindən biri Kanadada həbs olundu; Huawei şirkəti Avstraliya və İngiltərədə qadağan olundu. Çinin yüksək texnologiya sahəsindəki vəziyyətinə anlamaq üçün qlobal industrial robot istehsalında Çinin payının 2010-da 3.2% ikən, 2020-də 31%ə çıxması belə yetərincə sübut təşkil etməkdədir.

Çin iqtisadi sahədəki uğurlarını artan qlobal gərginliklər mühitində hərbi qüvvə ilə də tamamlamaq dərdinə düşdü. Çinin başına Şi Cinpingin keçməsindən sonra Çinin xarici siyasəti gedərək sərtləşmişdi. Bu çərçivədə əsasən, donanma güclərinə böyük investisiyalar etdilər və hərbi xərcləri 250 milyar dollara qədər çıxdı. Ancaq, ABŞ hələ də dünyanın ən böyük gücü. Tək başına dünyadakı hərbi xərclərin təxmini 40%-ni edir; 800 milyar dollar qədər bir büdcəni hərbi gücünü qoruyub genişlətmək üçün ayırır. Dünyanın çeşidli regionlarında 800 ədəd ABŞ hərbi bazası var. Çin baxımından bu sayı 2-3 ilə limitli. Nəticə etibariylə, Çinin hərbi güc baxımından ABŞ-a çatmasına hələ vaxt var. Bu prosesdə ABŞ öz hərbi və siyasi gücünün təsiri ilə Çinin böyüməsini ləngitməyə və rəqibinin irəliləməsinə mane olmağa çalışır. Bunun üçün də, Asiya Sakit Okean regionunda Tayvan, Yaponiya, Cənubi Koreya, Vyetnam, Filippin və hətta Çinin ən böyük ticarət tərəfdaşlarından olan Avstraliya ilə Çin əleyhdarı bir blok yaratma yoluna gedir.

Rusiyanın Mövqeyi

Rusiyanın mövqeyini düzgün dəyərləndirə bilmək üçün imperialist iyerarxiyada bu ölkənin iqtisadi, hərbi və siyasi gücünü birlikdə ələ almağın zəruriliyini bildirməklə başlayaq. Rusiya, hərbi sənaye baxımından ABŞ-dan sonra dünyanın ikinci böyük gücüdür. Rusiya dünya silah ixracının 20%-ni gerçəkləşdirir. Rusiyanın silah ixracı, ABŞ-ın 37%-lik payı sonrasında geri qalan dövlətlərin bir neçə qatına çıxan böyük bir gücü ifadə edir. Bu gün Ukrayna işğalında Qərbin bu qədər səs-küy salarkən hərbi olaraq geri durmaq istəməməsi boşuna deyil. ABŞ açıq-açıq Rusiya ilə NATO-nun isti münaqişəyə girməsi Üçüncü Dünya Müharibə mənasına gələcəyini dedi. Yeni dünya müharibəsinin tərəfləri dünən olduğu kimi bu gün də imperialist ölkələr olacağına görə ABŞ, nüvə silahlarına sahib olan Rusiya ilə isti münaqişəyə girmək əvəzinə onu Ukrayna bataqlığında zəiflətmək istəyəcəkdir.

Rusiya, 1991-də Şərq Blokunun dağılması sonrasında iqtisadi çöküntü yaşadı. 1989-1998 arası müddətdə istehsal 45% zəifləmişdi. Neoliberal siyasətlə azad bazar kapitalizminə sürətli keçid ölkə qaynaqlarının talan edilməsinə, iqtisadi çöküntüyə və xalqın yoxulluğunun sürətlənməsinə yol açmışdı.

Rusiyanın iqtisadi olaraq özünə gəlməsi 2000-ci ildə neft qiymətlərinin yenidən yüksəlişə keçməsi ilə mümkün oldu. Halbuki, 1986-dan 1999-cu ilə qədər neft barelinin qiyməti 10-20 dollar səviyyəsinə dalğalanmışdı. Amma, Putinin surpriz şəkildə Kremlinə çıxdığı illərdə neft qiymətləri bir neçə il içərisində 50 və ardından 100 dollar səviyyəsinə yüksəldi. Rus iqtisadiyyatçılarının hesablamalarına görə 1999-2008 arasında Rusiyanın Ümumi Daxili Məhsulu 94% böyüdü və adam başına düşən milli gəlir iki qatına çıxdı. Rusiya iqtisadi olaraq gücləndikcə hərbi texnologiyasını modernləşdirməyə, iqtisadi fəaliyyətləri çeşidləndirməyə və köhnə SSRİ coğrafiyasındakı nüfuzunu bərkitməyə yönəldi.

Rusiya dünyanın öndə gələn neft və təbii qaz istehsalçılarından biri və qlobal miqyasda polad və ilkin alüminium kimi metalların ən böyük ixracatçısı mövqeyindədir. Rusiyanın əlində böyük enerji gəlirləri və çox güclü təbii qaz boru kəməri şəbəkəsi var. Rusiya 80 milyar barellik gücü ilə dünya xam neft rezervlərində səkkizinci sırada yer alır. Faktiki istehsal baxımından isə gündəlik 100 milyon barellik istehsalı ilə ikinci sıradadır. Rusiya sübut edilmiş 48 trilyon metrkub təbii qaz rezervi ilə dünya birincisi qəbul edilir və illik təxmini 665 milyar metrkub təbii qaz istehsalının üçdə birini ixrac edir. Rusiya xam neftdən əlavə olaraq təbii qazın satışı ilə illik ixracatdan 380 milyar dollar gəlir əldə edir. Nəticə etibari ilə, bu enerji zənginliyi Rusiyadakı hakim inhisarçı kapital sinifi və liderləri Putini ABŞ və ortaqlarının iqtisadi embarqo və cəzalarına qarşı dözümlü hala gətirir.

Rusiyadakı idarəedici sinifin strukturunu yaxşı anlamaq da əhəmiyyətlidir. Stalinist elitlər, SSRİ dağıldıqdan sonra qurulan yeni rejimdə önəmli yerləri tutdular. Bürokratlığa davam edənlər xaricində kapitalist olanlar, siyasət etməyə başlayanlar, mafia liderlərinə çevrilənlər SSRİ dağıldığı zaman digər ölkələrdən fərqli olaraq Rusiyada edilən özəlləşdirmələrin demək olar ki, heç biri xaricilərə verilmədi. Çoxu SSRİ dövrünün elitləri olan, nəticə etibari ilə lazımi əlaqələrə sahib fürsətçilər bir anda ultra zənginlər halına gəldilər. Meydana çıxan bu ultra zənginlər, oliqarxlar 1990-larda əldə etdikləri güc ilə diqqətə layiq siyasi təsirə də sahib idilər. Amma, Putin gücləndikcə bu inhisarçı kapital elitlərini ya təmizlədi, ya da onları tərəfdaşlığa məcbur etdi. Beləliklə, inhisarçı kapital ilə dövlətin mafiya əlaqələr şəbəkəsi daxilndə iç-içə keçdiyi bir dövr yaşandı. BMT‐nin Ticarət və İnkişaf üzrə Konfransının (UNCTAD) hesablarına görə “2017-ci ilin sonunda Rusiyadakı 15 ən böyük çoxmillətli şirkəti (böyük banklar olan VTB və Sberbank xaric olmaq üzrə) ölkənin xarici investisiyalarının 28%-ni yerinə yetirir. Bu siyahıda dövlətin sahib olduğu şirkətlərin təyinedici əhəmiyyəti olsa da, 15 şirkətin 9-u özəl sektora aiddir. 2017 -ci ildə Rusiyada maliyyə sektoru xaricindəki bu 15 çoxmillətli şirkətin dördü metallurgiya, dördü neft və təbii qaz, ikisi nəqliyyat, biri kimya və biri nüvə enerjisi sahəsində fəaliyyət föstərir.

Rusiyya iqtisadiyyatı əslən Rus inhisarçı kapitalı tərəfindən nəzarət edilir. Ölkədə Şərq blokunun dağılmasından sonra başlayan özəlləşdirmələr köhnə hakim təbəqənin qalıqları tərəfindən ələ keçirildi. Enerji sektorunda dövlət-kapital ortaqlığına əsaslanan nəhəng korporasiyalar oliqarxlar üçün ikinci qida mənbəyidir. 2021-ci ilin sonunda Rusiya, xarici və ortaq müəssisələrin ölkədəki investisiya dərəcələri müvafiq olaraq aşağıdakı kimi olub: 86.3%, 7.3% və 6.4%. Xarici bankların bank sistemindəki payı 2014-cü ildəki 23%-dən 2018-ci ildə 14%-ə qədər azalıb. Bunlardan xarici bankların 11%-nə yerli rezidentlər nəzarət edir. Ölkənin zəngin təbii sərvətlərindən əldə etdiyi qazanc sayəsində və sanksiyalar qarşısında iqtisadi zəiflik yaratmamaq üçün beynəlxalq imperialist təşkilata ciddi borcu yoxdur. Dövlət borcu da Ümumi Daxili Məhsulun 18%-i ilə məhdudlaşır. İqtisadi dayanıqlığı artırmaq üçün ölkənin valyuta ehtiyatları da 630 milyard dollar ilə 2021-ci ilə görə dünyanın beşinci ən böyük ehtiyat məbləğini təşkil edir.

Enerji sənayesinin iqtisadiyyatın əsasını təşkil etdiyi Rusiyada milli gəlir 1,7 trilyon dollar civarındadır və bu məbləğlə dünya məhsulunun 2 faizini istehsal edir. “Forbes Global 2000” siyahısına görə dünyanın ən böyük 100 şirkəti arasında Almaniyanın 10, Fransanın 4, İngiltərənin 3, Rusiyanın 2 şirkəti var.

Dünyanın ən böyük güclərini ölkə iqtisadiyyatlarının ölçüsünü ifadə edən Ümumi Daxili Məhsula (ÜDM) görə sıralasaq, 11-ci ölkə kimi qarşımıza çıxır.

Ümumi Daxili Məhsulun reytinqini alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə (müxtəlif ölkələrin cari valyutalarını mal və xidmətlər səbətinin dəyəri ilə müqayisə edəcək şəkildə) sıraladığımızda, Rusiya 6-cı sıraya yüksəlir.

Nəticə

İmperialist iyerarxiyanın, ziddiyətlərin və kamplaşmaların dəyişməz və sabit deyil, dəyişkən olduğunu ağlımızdan çıxarmamalıyıq. 1990-larda ABŞ tək super-güc olaraq gücünün və liderlik imkanının zirvəsində idi. Amma, aradan keçən 30 ildə çox şeylər dəyişdi. Çin iqtisadi sıçrayışını sürətləndirərək davam etdirdi və ABŞ imperializminin taxt-tacını əmin addımlarla silkələyir. ABŞ da, buna görə əsas əhəmiyyəti Şərqi Asiyaya vermək istəyir. Çünki, hər yerə hakim olacaq iqtisadi və hərbi gücü və oyunqurucu siyasi liderliyi yoxdur. Buna görə də ABŞ keçmişdəki ağırlıq nöqtəsi olan Orta Şərqi yavaş-yavaş tərk edir. Liviyaya, Yəmənə və Suriyaya qarışmadı; Əfqanistanı utancla tərk etdi və İraqdan çıxmağa çalışır. Bu boşluğu isə yerli qüvvələr (İran, Türkiyə, İsrail) ilə yenidən böyük güc olmaq istəyən Rusiya doldurur. Köhnə SSRİ nüfuz regionu Suriyaya damğasını vurdu, Latakiyadakı bazalarını gücləndirdi və Şam rejimindən imtiyazlar əldə etdi, Liviyada hərbi müdaxilə etdi.

Daha öncəsində isə (2008) Rusiya, Qərbin ipi ilə quyuya enən Gürcistanı pərişan etmişdi. Putin gücləndikcə Çarlıq dövründəki imperial ideologiyanı da daimi olaraq canlandırmağa çalışır. Bir tərəfdən Lenini məhkum edərək SSRİ-nin Stalinist mirasını sahiblənir, digər tərəfdən Çarlıq mirasını, imperial ənənəsini və Ortodoks Kilsəsini gücləndirir.

Əlbəttə məsələnin digər tərəfində də bloklaşma cəhdləri var. Rusiya Çin ilə birlikdə Avrasiyaçılığın memarı vəziyyətindədir. Bu əlbəttə problemli, tərəflərin bir-birlərinə güvənmədiyi bir birlik olsa da, ABŞ təzyiqi bu iki nəhəngi bir-birinə yaxınlaşdırır.

Rusiya Çarlıq dövrünün sərhədlərini öz təbii sərhədləri olaraq qəbul etdiyinə görə bu sərhədlər daxilindəki ölkələrə daimi olaraq müdaxilə cəhdləri edir. Qazaxıstandakı xalq üsyanını basdırmaq üçün hərbi qüvvə göndərir; Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi sonrasında sülh gücü olaraq bölgəyə yerləşir; Şərqi Avropa ölkələrində idarəedicilərin Rusiya tərəfdarı olması üçün hər cür müdaxilədən geri qalmır; Kırımı işğaı edir.Yəni, ortada sadəcə xəyallar yoxdur. Xəyal qurmaq asandır təbii ki, hər kəs xəyal qurur. Təyinedici olan hərəkətə keçmək, beynəlxalq siyasəti şəkilləndirmək gücüdür. Rusiya dövlətlərarası əlaqələrdə hərbi, siyasi və iqtisadi gücü ilə oyunqurucu olmaq üçün müdaxilələr edir, özündən balacalara hökmetmə həmlələri edir və öz boyunda olanlar ilə iqtisadi-geosiyasi rəqabət edir.

Rusiyanın iqtisadi gücünü ABŞ ilə müqayisə edərsək təbii ki ABŞ-ın yanında kiçik qalar. Amma, bu gün Rusiya imperialist ölkələr olaraq qiymətləndirilən ölkələrin bir qismindən daha böyük iqtisaddiyata sahibdir. Rusiyanın hərbi və siyasi gücü ilə yerli inhisarlarının hakimiyyətindəki iqtisadiyyatının tutumunu nəzərə aldığımızda Rusiyanın imperialist ölkə olduğu aşkar olan bir gerçəkdir. Edilməsi lazım olan budur: qlobal bir iqtisadi, geosiyasi rəqabət sistemi içərisində ABŞ öndərlik etdiyi NATO-ya bu gün qarşı gələn, bu qarşı gəlmənin iqtisadi gücünə sahib olan Rusiya və dünya iqtisadiyyatının motoru halına gələn, geosiyasi rəqabətdə sərtləşən Çinin mövqeyini anlamaq.

Yazını bu gün anti-imperialist siyasətə dair önəmli bir vurğu ilə bitirək. Rusiya və Çin cəbhəsi ilə NATO arasında yaranan gərginlik və münaqişələrdə bu iki kampdan birinin tərəfini tutmaq inqilabçıların işi deyil və ola bilməz. Rusiya və Çinə bir növ mütərəqqi rol təyin etmək sosialistlərin bütün bərabərlik və azadlıq çağırışlarını mənasız hala gətirər. Avrasyaçı kampa dəvət edənlər Doğu Pərinçəyin yanına keçsinlər. Öz hakim sinifimiz NATO-çu olduğu üçün bizlər mütləq şəkildə NATO-nu və NATO-çuları ən sərt şəkildə tənqid edəcək və onlara qarşı mübarizəmizi davam etdirəcəyik. Amma bu Avrasyaçı olacağımız anlamına gəlməz. İnqilabçı sosialistlərin imperialist güclərdən birini digərinə qarşı müdafiə etmək kimi bir davranışı ola bilməz.